KOMÜNDEN
DOĞAN FOTOĞRAF MAKİNESİ ‘’FED’’
1917 Sovyet devrimi öncesi aristokratların ve seçkin elitlerin
eğlence aracı olarak
ithal ederek kullandığı fotoğraf, devrim sonrası sosyalizmin
gelişmesinin, iletişim, bilim ve sanat alanlarının vazgeçilmezi olmuştur. Genç
Sovyetler fotoğraf endüstrisinin kurulmasıyla kalmamış, dünya ile yarışır olmuştur. Resmi olarak 1923
yılında SSCB kurulmuştur.1920-1930’lu yıllarda iç savaşı izleyen genel
toplumsal karışıklık ve deneyim döneminde temelleri atılan fotoğraf endüstrisi,
Stalin iktidarının planlı ekonomi döneminin kollektivizm ve sanayileşme de tarımdan endüstriye
seferberlik ilan edildiği sıralarda dünya markası 35mm bir fotoğraf makinası
üretildi. Evet bu makinenin ismi ‘FED’
idi. Fotoğraf meraklılarının marka olarak bildiği FED ismini nerden
alıyordu?
Sovyetler Birliğinin ilk 35 mm fotoğraf makinası olan FED
Ukrayna’nîn Kharkov’daki ‘’FE Dzerzhinsky Komünü’’nde üretildi. FED fotoğraf
makinası ile komün arasında nasıl bir ilişki vardı?
Konuyu biraz açalım:
Makaranko
mucizesi Gorki Komünü deneyimi;
1920’lerde savaşların sonuçları olan açlık ve toplumsal
düzensizlik milyonlarca kimsesiz çocuk, açlık ve sefaletle sokaklarda yaşamaya
çalışıyordu. Bu sosyal yaranın bir an önce giderilmesi gerekiyordu. Ukrayna
Eğitim Komiserliği, Sovyet eğitim sistemi konusunda görüş ve önerilerini sunan
eğitimci ve yazar Aston Semyonovich Makarenko’ya bir koloni kurması için görev verdi.
Eylül 1920’de Kharkov’da küçük bir koloni kuruldu. Gorki komünü
adı verilen bu kolonide 400’e yakın çocuk eğitiliyordu. 7 yıl boyunca bir
laboratuvar olan komünde edinilen birikim ve deneyimden sokaklardan kurtulmuş
milyonlarca çocuk, eğitim enstitüleri, işçi üniversiteleri, fabrikalara
dönüşmüşlerdir. Komünler Sovyetlerin onur ve gurur tablosu olmuştu.
Gorki Komünü tarım ağırlıklı uygulama ve sosyal teorik derslerden
oluşan eğitimle üretimin iç içe olduğu bir okul haline gelmişti. Çocukların,
barınma eğitim ve çalışmalarıyla gelişmeleri sağlanmıştı. Mezun olanlar köy
okullarına öğretmen tarım ve çiftçilikte eğitimci olarak Sovyetlere dağılıyorlardı. M.Gorki ile
Makarenko komünlerin işleyişi ve yönetiminin daha iyiyi yaratmada ortak
çalışmışlar ve başarıya ulaşmıştı. Makarenko’nun çabaları eğitim yöntemlerinin
temeli olmuştu.
Dzershinsky
Komünü;
1917’ler de Karşı devrim, Sabotaj, ve spekülasyonla mücadele
örgütü olarak ‘Tüm Rusya Olağanüstü Komisyon’u
(CHEKA) kurulmuştu. Kurumun kurucusu Felix Edmundovich Dzershinsky
Sokaklarda yaşamak zorunda kalan evsiz çocukların kurtarılması için bir ‘Devlet
Konseyi’ oluşturulması yönünde çabalar ortaya koydu. F.E Dzerhinsky bu sorunun
Cheka’nın sorunu haline getirdi. 1921’ de ‘Tüm Rusya Merkez Yönetim
Kurulu’ Dzerhisky’i ‘Yaşamın
İyileştirilmesi Komisyonunun başına getirdi. Çocukların kurtarılmasında büyük
özveriyle çalışan Dzerhisky 1926 yılında öldü. ‘Birleştirilmiş Devlet Siyasal
İdaresi’ (OGPU) Dzerhinsky anısına Ukrayna’da bir çocuk komünü kurulmasına
karar verdi.
Eski yıkık dökük bir malikanenin Cheka’ın yardımlarıyla onarılarak
açılan komüne Gorki komününden getirilen 50 deneyimli kolonist ile sokaklardan
toplanan 13-17 yaşlarında 150 kız-erkek çocukla 29 Aralık 1927 yılında resmen açıldı.
Komünün başına Makarenko getirildi.
Makarenko fiziksel ve zihinsel emeği birleştirerek Marxist bir
politeknik eğitim sistemini geliştirdi. Gorki komününde tarımsal üretim ve
zihinsel eğitim olarak verilen eğitimden farklı olarak Dzerhinsky komününde
karışık, sanayiye yönelik üretim alanlarına uygun program yapıldı. Başlangıçta
Marangozluk, Çilingirlik, Ayakkabıcılık, dikiş ve el sanatları atölyeleri ile
üretimler yapıldı. Çocuklar ustalaştıkça dışarıya bağımlılık azaldı. Komün
kendi ihtiyaçlarını karşılayan bir yapıya ulaştı. İki yıl sonra artık alan
olarak kendine yetmeyen ve dışarıya eşya üretip satan komün halini aldı.
Özellikle piyasaya mobilya, elbise, ayakkabı üretip satmaya başlayınca bir
gurur kaynağı oldu. Günlük üretim sürekli arttıkça komün büyümeye yeni
atölyeler kurulmaya başlamıştı. Bünyesine Spor ve sanatın bir çok dalları dahil
ediliyordu. Komünler arası ilişkiler kuruluyordu. Dzerhisky komünü büyüdükçe
büyüyordu. Bu yıllarda Sovyetlerde büyük değişimler yaşanmaya
başlanmıştı.1928’de Stalin birinci beş yıllık kalkınma planını başlattı. İlk üç
beş yıllık planlar SSCB’yi kullanılamayan bir tarım ülkesinden, büyük
ithalatlar gerektirmeyen endüstriyel bir ulusa dönüştürmüştür.
Lenin’in hedeflediği kapitalist dünyaya karşı güçlü ve bağımsız
bir sosyalist devlet kurma düşüncesi Stalin döneminde beş yıllık plan dahilinde
hızla gerçekleşiyordu. Ağır endüstrinin inşası, ulaşımın geliştirilmesi ve yeni
güç kaynaklarının devreye sokulması da dahil olmak üzere hızlı sanayileşme ile
tarımın toptan kolektifleştirilmesini sağlamaya çalışıyordu. Ancak kısa
bir süre içinde sanayileşmek için ilk önce batı teknolojilerini incelemek ve
örnek almak zorundaydılar. Bu dönemde, büyük ölçüde sanayileşme ve kendi
kendine yeterli olma yolunda Sovyet kamera endüstrisinin doğuşu
gercekleşti. 1929'da ilk kameralar Moskova'daki Foto-Trud kooperatifi tarafından
sınırlı sayıda üretildi ve 1930'un sonunda Fotokor-1 geldi. İkinci Dünya Savaşı öncesinde çok
sayıda üretilen (Bir milyona yakın) ilk Sovyet kamera oldu.
Sovyet kamera üretimi 1928-29'da sıfırdan 2973'e, 1931'de
23.008'ye yükseldi.
İlk Beş Yıllık Plan, Sovyetler Birliği'ndeki hayatın hemen hemen
her aşamasını kapsıyordu ve aynı zamanda eğitim üzerine yoğun vurgu
yapıyordu. Okulların, endüstriyel mücadeleye katılmak için teknik olarak
eğitilmiş insanlar üretmeleri gerekiyordu .
Dzerzhinsky Komünü
hem eğitimsel hem de üretim kapasitelerinden etkilendi. Eylül
1930'da işçi öğrencilerini normal üniversite giriş standartlarına getirmek
için komünlerde Kharkov Mühendislik Enstitüsü'nde bir İŞÇİ
FAKÜLTESİ kuruldu. Daha da
önemlisi, komün kendi tam teşekküllü fabrikasını kurmaya ve hayatında yeni bir
endüstriyel aşamaya başlamaya karar verdi.
Ürünlerinin
satışından elde edilen fonları kullanarak ve bir devlet kredisi yardımıyla
taşınabilir elektrikli el matkaplarının imalatı için yeni bir iki katlı bina
inşa edildi. Planlama 1931 başlarında başladı. Planlama ve inşaatın
tüm yönleri, nitelikli mühendisler, tasarımcılar ve komün dışındaki diğer
uzmanlarla işbirliği içinde sürdürüldü.
1932'de FD-1
tipi olarak adlandırılmış ilk matkaplar üretildi. FD, elbette, Felix
Dzerzhinsky isminin baş harflerinden oluşuyordu. Komünaların ortalama yaşları
15 -20 arasında sayılarıda340'a ulaştı. Komünarlara dışardan alınan usta işçiler
dahil edildi. Makine onarımlarının bazılarını yapan mühendisler, teknisyenler,
mekanikçiler, eğitmenler, yöneticiler, katipler. Böylece komünarlar, üretimin
her alanına katıldı ve birkaç farklı beceri öğrenme fırsatı buldular.
Matkapların modelleri FD-2 ve FD-3 olarak adlandırılıyordu. Bunlar
Amerikan Black & Decker modellerinden esinlenilmişti. 1933 yılında 11 500
matkap üretilmiştir.
Sovyet
LEICA’sı ya da FED ve ZORKİ
Yaşam Yolunda kitabında Makarenko şöyle
yazıyor: '1932'de komitede şöyle dediler: "Leica’lar
yapacağız!" Bunu söyleyen devrimci ve işçi, mühendis değil, gözlükçü
veya teknik tasarımcı ' 2 Haziran 1932'de Leica kameralarının üretimi için
planlamaları resmen başlatıldı; 21 Haziran'da Leica imalatı için özel bir
deney bölümü kuruldu. 1936'da Makarenko şöyle açıklıyordu; ‘Her şeyden önce
ülkemizin ekonomik bağımsızlığı için FED kamerasının ve elektrikli matkap
imalatının gerçekleşmesi gerekiyor. İthal edemeyiz.’ Böylece "Sovyet
Leica'ları" yapacaklardı.
26 Ekim 1932'de ilk
üç Sovyet Leica’sı tamamlandı Yeni kameralar, Izvestiya gazetesinin 5 Kasım 1932 tarihli sayısında
açıklandı . Başarıya Sovyet hükümetinin resmi organında değinmeye
değer olduğu gerçeği, olaya bağlı olması gereken yüksek önemi
gösteriyor. Kameralar, Leica A'nın tam özellikli kopyalarıydı ve aksesuar
aralığı göstergesi ile eksiksizdi. Bu yeni "komünde üretilen
Leica’lar" ın kalitesi övgüler aldı. Fotoğraf dünyasına, Proletarskoe Foto (Proleterya foto)
sayfaları aracılığıyla yeni FED'ler tanıtıldı . Ne de olsa,
Sovyetler için, özellikle de Dzerhinsky Komünü için olağanüstü bir
başarıydı.
Mühendisler, tüm
fotoğrafçılardan yeni makine için önerilerde bulunmalarını ve komüne yardım
etmeye çağırdı. Leica, basın fotoğrafçısı, foto muhabirleri, turistler ve
bilim adamları için vazgeçilmez bir kamera. Objektif hızı, görüntü
netliği, obtüratör hızı ve diğer sayısız erdemin optik nitelikleriyle
birleştiğinde, çok yönlülüğü, kompakt boyutu, kullanımı kolaylığı, film
kapasitesi ve hafifliği, FED'in inanılmaz popülerliği ve geniş bir uygulama
yelpazesi vaat ediyor.
Zorluk
büyüktü. Bir Leica yapmak, ahşap sandalyeler yapmaktan hatta elektrikli
matkap yapmaktan çok daha zordu. Yaklaşık 300 parça, bir mikron
toleransları ve titiz optiklerle Leica gibi hiçbir şey eski Rusya'da yapılmış
değildi. Devlet Optik Enstitüsünden büyük bir yardımla ayrıntılı bir
üretim ve mali plan hazırlandı. Yıllık 30.000 kameranın planlanan
kapasitesiyle fabrikayı barındıracak yeni bir bina inşaatı başlatıldı.Yeni FED
ilk olarak Nisan 1934'te SSCB'de 'OGPU
İşçi Bulma Komitesi'ne ayrılan bir konferansta resmedildi .Yeni
FED'ler artık düz Leica II kopyalarıydı,
Makarenko, Haziran
1934'te Gorki'ye gönderdiği bir mektupta, 'Bu arada, yeni fabrikamızın ürettiği
"Leicas" ("FED" veya "Fedka") kötü
değil. Sadece cilanın sırrı bize dokunuyor. Bu sorunun üstesinden
geldiğimizde ve FED gerçekten şık bir görünüm elde ettiğinde, onlardan bir
tanesini kabul edeceğinizi düşünüyoruz.
Bu erken üretim
FED'ler, aksesuar klibi, 'çentikli' vizör penceresi ve geniş deklanşörlü hızlı
arama bulunmamasıyla karakterizedir. Deklanşör hızları 1/20 ile 1/500
arasında altı ayar artı "Z" (ampul flaş) içeriyordu. Telemetre
mahfazasının üstünde FED / Trudkommuna /
im / FE Dzerzhinskogo / Khar'kov. [FED FE Dzerzhinsky'den Çalışma
Komünü, Kharkov] marka olarak kazınmıştır. 1934 için toplam üretim
yaklaşık 4000 kameraydı.
1934
ortalarında, üretiminin o yıl için 300'e, 1935 için 1500'e
ulaşması umuluyordu .
1935'lerin başına kadar tasarımcılar kombine vizör / rangefinder dahil olmak
üzere kameraya çeşitli iyileştirmeler düşündüklerini açıklıyorlardı.
FED
fabrikası 1939 başlarında SSCB'nin NKVD'sinin FE Dzerzhinsky Kombinat olarak yeniden
adlandırıldı. Kombinat, Sovyetler Birliği'nde ve diğer Doğu Avrupa ülkelerinde
genellikle çeşitli kuruluşları birleştiren ve her biri üretim sürecinde ardışık
bir aşamadan sorumlu büyük bir sanayi kompleksini ifade etmek için kullanılan
bir terimdir. Savaş öncesi Sovyet kamera endüstrisi 1939'da zirve noktasına
ulaştı. O yıl 1953 yılına kadar tekrar ulaşılamayacak kadar toplam 478 600
kamera üretildi.1941 Devlet Ekonomik Planı, 40.000 FED'in üretilmesiydi.
Bununla birlikte, plan savaş yüzünden kısaltıldı. Toplam savaş öncesi FED
üretimi yaklaşık 175 000 kameraya ulaştı.
SAVAŞ VE İNŞAA
22 Haziran 1941'de
Almanya, Sovyetler Birliği'ne saldırdı. yaklaşık 20 milyon insan öldü.
Önemli bir iletişim merkezi olan Kharkov, savaş boyunca en az dört kez el
değiştirdi. Almanlar tüm şehri yok etti. FED kamera fabrikası ve
eski Dzerzhinsky Komünü binaları da tamamen yok edildi.
Sovyet kamera
endüstrisi bir bütün olarak savaş sırasında durdu, ancak 1945'ten sonra yavaş
yavaş yeniden inşaa başladı. Kamera üretimi için resmi Sovyet rakamları,
1945 için toplam 10 kamera gösteriyor; 1946 için 5700'e ve 1947 için 91 500'e
yükseliyor . Her durumda, FED, savaştan sonra değişmeden ortaya çıkacak tek savaş
öncesi Sovyet kamera idi. Daha çekici bir FED logosu kullanıldı ve son sürümde
fabrika adı çıkarıldı.
Savaş sonrası FED'e
eşlik eden bir diğer Leica II kopyası 1948'de tanıtılan 'keskinleşmiş' anlamına
ZORKİ oldu. FED ile hemen hemen aynı
olmasına rağmen, Zorki aslında Moskova'nın dışındaki Krasnogorsk'daki Krasnogorski
Mekanik İşleri [ Krasnogorskii
Mekhanicheskii Zavod veya KMZ ] tarafından
üretildi . İki fabrikanın neden aynı tip fotoğraf makinesini ürettiği
açık değildir. KMZ, Dzerzhinsky Fabrikasından çok daha büyüktür. Geniş bir
yelpazede gelişmiş optik aletler ve diğer kamera modelleri üretiyordu (Zenit 35
mm SLR'ler dahil) Zorki'nin FED'ten ana farkı Industar-22, FED ve Elmar
merceklerinden biraz farklı olan kaplamalı anastigmattı. FED'lerin aksine,
en azından bazı Zorki’ler ihracata yönelmişlerdir. Zorki ve FED Leica II
kopyaları 1955 yılında son olarak üretildi.
FED sadece Leica
kopyasından çok daha fazla bir şeydi; Sovyetler Birliği'nin sosyal,
ekonomik ve fotografik geçmişinin benzersiz bir ürünü idi.
Zannederim sizlerde
zaman zaman Türkiye’nin bir deneyim olarak yaşadığı Köy Enstitülerini
anımsadınız. Belki de ilham kaynağı Sovyetlerde ortaya çıkan Komünlerdi.
Kaynaklar: OSCAR FRICKE, Dzerzhinsky
Komünü: Sovyet 35 mm Kamera Sanayinin Doğuşu, Fotoğraf Tarihi, Cilt. 3
(Nisan 1979), s. 135-155.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
Yorumlarınızı yazarsanız yardımcı olursunuz...