407- Çağının tanığı bir fotomuhabir: YEVGENY KHALDEİ (1917-1997) 10 kasım 2017

EVRENSEL GAZETESİ

Kadraj köşesi

407- 10 kasım 2017

Özcan Yaman

Çağının tanığı bir fotomuhabir: 

                      YEVGENY KHALDEİ (1917-1997)

Sovyet foto muhabiri Khaldei’yi ismini bilmesek de hepimiz tanıyoruz. Faşizmin yıkılışının sembolü olan kızıl bayrağın Reichstag'ın tepesine dikilişini fotoğraflayan, çağının tanığı bir fotoğrafçıdır. 6 Ekim 1997 yılında mütevazi bir şekilde yaşadığı Moskova’da 80 yaşında hayata veda etmiştir. Khaldei’yi  ölümünün 20. Ekim Devriminin 100. Yılında saygı ve sevgiyle anıyoruz.

Sovyet Devriminin sıcaklığında dünyaya gelen Khaldei 10 Mart 1917'de Ukrayna’da doğdu. On iki yaşında bir çelik fabrikasında çalışmaya başlamış. Fotoğrafla burada tanışmış. Ölen anneannesinin gözlüklerinin merceğinden  bir kutu kamera yapmış. On beş yaşında fotoğrafları, yerel gazete olan Sosyalist Donbass'da yayınlanmış. Yevgeni Khaldei, yerel madencileri ve çelik işçilerini büyük ütopyayı yani Sosyalizmi inşa eden öncüler olarak fotoğraflamaya çalışmış.

On sekiz yaşındayken, Moskova Tass haber ajansında foto muhabir olarak göreve başlamış. Hitler SSCB ye saldırınca Khaldei Sovyet ordusunda teğmen olarak görevlendirilmiş. Savaşın 1,481 gününü Tass Haber Ajansı muhabiri olarak SSCB ve Almanya arasında tamamlamış. Çalışmalarının çoğu Pravda'da yayınlanmıştır.

Khaldei tarihte birçok önemli anlara da tanık oldu ve özellikle İkinci Dünya Savaşı ve Nürnberg Duruşmaları sırasında çektiği fotoğraflarıyla ünlüdür. Khaldei 1949 yılına kadar TASS haber ajansı ile çalıştı. Gündelik yaşam sahnelerine odaklanan özel bir serbest fotoğrafçı olarak çalıştı. 1970 yılında emekli olana kadar Pravda gazetesinde çalıştı.

Khaldei'in en ünlü fotoğrafı II. Dünya Savaşı sonunda Reichstag'ın üzerine Kızıl bayrağın dikilişini gösteren ikonik fotoğrafı olmuştur.

Kızıl Bayrağın hikayesi;

1945 Nisan'ında Kızılordu  Berlin'e girdiğinde Khaldei, kentin Nazilerden temizlenmesinin fotoğraflarını çekmeyi planlamıştı. Berlin’e girildiğinde bu büyük başarıyı simgeleyecek büyüklükte kızıl bayrak olmadığını anlayınca uçakla Moskova'ya döner ve gün boyunca bayrak arar. Resmi etkinlikler için kullanılan  kırmızı masa örtülerinden üç tane bulur  ve terzi olan amcasına masa örtülerini diktirerek Büyük kızıl bayrağı yaptırır.

Berlin'e geri döndüğünde 28 Nisan'da Tempelhof Havalimanı'ndan Büyük Alman Kartalı'nın üzerinde yanında getirdiği kızıl bayrakla çekimlerini yapar. Khaldei, 2 Mayıs'ta Brandenburg Kapısı'na girdiğinde Hitler'in öldüğü söylentilerini duyar. Khaldei kapının merdivenine çıkar ve kızıl bayrağı bronz atların üzerine açarak fotoğraflar. Khaldei, yanında taşıdığı  Kızıl bayrağı Reichstag'ın tepesine yerleştirmeye kararlıdır.

Reichstag binası Almanların Berlin'deki en simgesel binalarından biridir. Fotoğrafın çekilmesi sırasında olanlar, savaş devam ettiği için uzun süre netleştirilememiştir.

Stalin, yaklaşan 1 Mayıs İşçi Bayramı nedeniyle 30 Nisan günü binanın alınması için emir verir.

Böylece 1 Mayıs’ta dünya işçi sınıfına Faşizmin ezildiğinin müjdesini verecektir. 

Binanın kubbesinin olduğu bölgeye çok sayıda kızıl bayraklar uçaklarla bırakılır.

Yine 30 Nisan günü 380. Piyade Alayından M.M. Bondar ve 756. Piyade Alayından Yüzbaşı V.N.Makov'un binaya kızıl bayrak dikildiği yönünde raporları genel karargâha gelmiştir. Raporları okuyan Mareşal Georgi Jukov kendisine bağlı birliklerin binayı ele geçirdiğini ve kızıl bayrağın binadan dalgalandırıldığını ilan eder. Binanın dışında ve içinde yaşanan şiddetli çarpışmalardan sonra 30 Nisan günü saat 22:40 sularında kızıl bayrak Reichstag'a dikilir. 

23 yaşındaki Rahimzan Koşgarbayev Almanya'yı simgeleyen Germania adlı kadın heykelinin bulunduğu yere bayrağı diker. Ancak bayrağın asıldığı saatte hava karanlık olduğu için fotoğraf çekilemez. Ertesi sabah bayrak Almanlar tarafından indirilir. 

Bina 2 Mayıs günü  yeniden  ve tamamen  Kızılordu denetimine girer. 2 Mayıs 1945 günü Khaldei, kontrol altına alınmış Reichstag binasına fotoğraf çekmek için gelir. Yanında amcası tarafından üç adet masa örtüsünün birleştirilmesiyle oluşturulan Kızıl bayrak vardır. Bayrağı Reichstag’a dikmek için iki asker Gürcü asıllı Meliton Kantaria ve Rus asıllı Mihail Yegorov seçilir. Ancak sonradan Kaldei' nin anlatımına göre orada rastgele bulunan askerler bu fotoğrafın çekilmesini sağlamıştır; bayrağı asan 18 yaşındaki Kiev'li er Aleksey Kovalyov, Dağıstan'dan Abdülhakim İsmailov ve Minskli Leonid Goryçev’dir. 

Kaldei hızlıca değişik açılardan bir dizi fotoğraf çekti. İçlerindeki en etkileyici kare hepimizin bildiği “Kızıl bayrak” fotoğrafı olarak ikon oldu.