389) 12 mayıs 2017-SOVYETLERDE FOTOĞRAF-4-“Ve Sovyetlerde Fotoğraf”

Evrensel gazetesi

Kadraj köşesi

389) 12 mayıs 2017

 özcan yaman

SOVYETLERDE FOTOĞRAF-4-“Ve Sovyetlerde Fotoğraf”

“Deklanöre her basışımızda,

parmağımızın katkısını, kültürel gelişimdeki rolümüzü düşünelim.

Bir canlıyı okşar gibi fotoğraf makinamızı kullanalım...”

Özcan Yaman

1900 lü yıllara gelindiğinde dünyanın siyasal ve ekonomik dengesi bozulmuş, her yerde kaos yaşanıyordu. Görüntülenen ilk savaş olması bakımından ‘Kırım savaşı 1855 ve İngiltere, Roger Fenton’la aynı zamanda ilişkilendirilmiş (empeded) gazetecilik örneğini sergilemişti. Rusya’da çarlığın sonunu getiren özellikle 1904-1905 Rus-Japon savaşı ile 1. dünya paylaşım savaşları olmuştur. Dünya ekonomik krizinin sömürgecilikle imtihanı olan savaşlar koskoca çarlığın yıkılmasını sağlarken, dünya halklarına bir devrim manifestosunun bırakılmasını sağlamıştır. Fotoğrafın işlevi bu dönemde genç Sovyetlerin kullandığı etkin bir araç halını almıştır.

Rusya’dan Sovyetlere geçişi Mehmet Özer “SOVYET FOTOĞRAFÇILIĞI” yazısında çok güzel anlatıyor. Mehmet Özer’den devam edelim; 

“ 1904-1905 Rus-Japon savaşında çekilen fotoğraflar savaş fotoğrafçılarına ilham kaynağı oldu. I. Dünya Savaşı yıllarında, fotoğraf sansürleniyor, gerçek hayatla ilgili haberler yerine, Çar'ın "ululuğu" üzerine methiyeler yazılıyordu Bazı dergi ve gazetelerde ise, "Küçük Ateş", "Kıvılcım" ve "Rusya'nın Güneşi" adlı fotoğraflar yayınlanıyor ve ülkenin gerçek durumu anlatılıyordu. Savaş sırasında silah bırakarak muhabirlik yapmaya başlayanlar, daha sonra Ekim Devrimi'nin fotoğrafçısı ve sinemacıları olacaklardı. Bull kardeşler, Alexandre Dorn, Petr Nowichiy, Alex Saweljiev gibi isimlerin de aralarında yer aldığı bu fotoğrafçılar, devrimin fotoğraflarını çekeceklerdi.

Lenin; "Susmayan ve ülkeyi terk etmeyen herkesi, ressamlar, yerbilimciler, fotoğrafçılar, amatör ve profesyonel muhabirleri." Ekim Devrimi'ne katılmaya çağırıyor, "Objektifle çok güzel tarih yazılır çünkü bu açık ve anlaşılırdır. Hiçbir ressam bir fotoğrafçının gördüğünü keten beze aktaracak kadar yetenekli değildir" diyordu.

Lenin, devrimden hemen sona, Lunaçarski'ye fotoğrafçılığa özel önem vermesini tavsiye etmiş; fotoğrafçılığın, gelişen olaylar hakkında Sovyet yurttaşlarının bilgilendirilmesinde çok önemli olduğunu söylemiştir.

Açık ki Lenin, fotoğrafı salt bir kayıt aracı olarak değil, görsel olarak biçimlendirmiş politik propaganda aracı olarak da değerlendiriyordu. Sovyet iktidarı, bu "politik yazarlığın" oluşmasına özel çaba göstermiştir. Devrim yıllarında genç Sovyet iktidarının ihtiyacını karşılayacak kadar fotoğrafçı yoktu. 1917 yılının Aralık ayında, fotoğrafçılık ve sinema özel birimi oluşturuldu. 1918 yılında Petersburg'da Fotoğrafçılık Yüksek Enstitüsü açıldı.

Fotoğrafçıların ve fotoğraf malzemesi satanların birçoğu devrimin ilk günlerinde ülkeyi terk etmişlerdi. İşte bu Enstitü'de devrime bağlı genç fotoğrafçılar büyük zorluklarla yetişiyordu.
1918 sonbaharında Moskova ve Petersburg'da toplumsal gelişmeleri, politik süreçleri çekmekle görevli özel birimler oluşturuldu. 27 Ağustos 1919'da Lenin, fotoğrafçılık endüstrisi ve işletmelerini Kültür İşleri Halk Komiserliği'ne devreden bir kararnameyi imzaladı. Bu tarih Sovyet fotoğrafçılığının resmi başlangıcı olarak da kabul edilmektedir.

Ağır ekonomik koşullar ve yokluk içindeki ülkede fotoğraf hızla yayıldı, sokakları galerilere dönüştüren sergiler açıldı. Kent merkezlerinde "propaganda vitrinleri" oluşturuldu. Fotoğraflar, trenler ve vapurlarla tüm ülkeyi bir uçtan bir uca gezdi, yurttaşları bilgilendirdi ve Sovyet iktidarına sahip çıkmaya çağırdı. Artık, fotoğrafsız bir etkinlik düşünülemezdi.

Sovyet tarihçi Sergey Morosow bu dönemi, "Sovyet fotoğrafçılığnını dünya fotoğrafçılığının en tepe noktasına büyük yükseliş dönemi" olarak tanımlamaktadır. Modern fotoğrafçılığın temelleri burada atıldı. Fotoğrafa dekoratif bir amaç yerine, sosyal bir amaç yükleyen Alfred Stieglitz, Jacob Riis, Lewis Hine'ın çalışmalarıyla, fotoğraf sanatı da sınıflar mücadelesinde kullanılan bir olanak halini aldı. Onlar, fotoğrafın eleştiren, yargılayan bir gücü olduğunu gösterdiler. Onlar, fotoğrafçılığın yalnız kalan yön vericileriydi. Sovyetler Birliği'nde fotoğraf çalışmaları, sosyalist iktidar tarafından bizzüt örgütleniyor ve teşvik ediliyordu.
Gelenekleri yıkın! İnsanları ve nesneleri oldukları gibi fotoğraflayın!

Yeni hareketin anlamı buydu. Toplumdaki devrim, sanattaki devrimle pekiştiriliyordu.

Fotoğrafta daha önce bir tarz gibi duran durgunluğun yerini dinamik ve hareket alıyordu. Yalnızca güzelliğe dayanan bir amacın yerine, gerçeğin kendisi. Yapmacık şekillerde ve taklitçilik yerine sağlam ve tekrarlanmayan anların güzelliği ön plana çıkıyordu.”

(Haftaya devam edecek...)

 

FOTOĞRAFLARA NOT:

1905 – 1917 döneminde devrim sürecine katılan fotoğrafçılar her anı görüntülemeye çalışmışlardır. Kışlık sarayın yıkılmasından, halkın yaşamına ve komünist partinin çalışmalarınının halka ulaşmasında aracılık yapmışlardır. Anonim olan bu fotoğrafların bir çogunun fotoğrafçıları bilinmemektedir. Fakat gety imaj gibi bir çok fotobanklar tarafından satılmaktadırlar. O yıllarda film olarak çekilen görüntülerden de kareler fotoğraflar şeklinde kullanılmaktadır. Özellikle devrimin ilk yıllarında 1920’lerde fotoğraf ve sinemaya parti desteği gelmiş ve akademik eğitim başlamıştır.